Šta to znači srpski/hrvatski/slovenački književnik, šta uopšte znači ta nacionalna odrednica u kontekstu jedne duhovne, estetsko-etičke prakse kakva je književnost, pokazaćemo u punom smislu na primeru jednog od najznačajnijih, ako ne i najznačajnijeg, jugoslovenskog pisca, jednog od najboljih evropskih pisaca svog doba, majstora ovog jezika, dakle, pesnika i mislioca u ovome jeziku koji danas mora da nosi četiri imena, pisca hrvatskog, dakako, i, ako to nije baš sasvim smešno - da se takav format urami u tako malen okvir - zagrebačkog književnika Miroslava Krleže.
Pođimo od činjenice koju danas priznaju svi, i glupi i pametni, neobrazovani i naobraženi, nacionalisti i jugofili! Ovo je, dakle, horski citat: "Krleža je najznačajniji hrvatski književnik." Zašto? Budimo precizni u odgovoru!
Zato što bitak hrvatske kulture i uljudbe nalazi sebe najpunije u bitku književnog Krležinog opusa.
U biti, hrvatska kultura danas nema svoje suštine bez svesti o Krležinoj poetici. Zaboravljajući ideje i prosedee Krležinog književnog dela, hrvatska kultura zaboravlja sopstvenu suštinu i gubi iz vida horizont vlastite budućnosti. Utemeljenje modernosti, ako hoćete, secesionizma hrvatske kulture nalazi se u temelju Krležinog dela i eksperimenta, upravo u njegovoj dijalektičkoj metodi, koja otkriva neprestani dijalog prošlosti i budućnosti - onog što je bilo, i kako je bilo, i onoga što još nije, ali može biti, a vrednost čijeg potencijalnog dolaska zavisi i od istinitosti analize političkih i kulturnih događaja, i od smelosti umetničke fantazije, kojoj je bit utopija.
Ali, ali... kako danas u Hrvatskoj govoriti o delu "najznačajnijeg hrvatskog književnika" živo i u dijalogu s njim, ukoliko savremena hrvatska kultura čak i ne upotrebljava termine dijalektika i utopija, koji su ključni za Krležino umeće pevanja i mišljenja, koliko i pojmovi humanizam i socijalizam, ali i pojam jugoslovenstva, pojam komunizma i, neizostavno, ateizma, koji su danas u Hrvatskoj i evropskoj kulturi proskribovani, a bez kojih Krleže nema ni u tragovima, jer je njegovo delo, naime, napeta borba za rad upravo tih pojmova i za stvarnost u kojoj oni reflektuju svoj smisao. Ukratko, bez tih ideja, pojmova i pojava, za Krležu nema ni misli o slobodi i kulturi.
Miroslav Krleža u hrvatsku književnost za dvadeset i prvo stoleće uvodi svetsku perspektivu, tako da ono što je i danas živo i majestetično, estetsko i moralno u savremenoj hrvatskoj književnosti, jednom rečju - perspektivno, ne gubi iz vida vektor jasnog i razlučujućeg Krležinog pogleda u prošlost i, u perspektivi, ka budućnosti.
U svojoj ingenioznoj sposobnosti uvođenja svetske perspektive u nacionalne pojmove, pojave i poglede, mnogi događaji i brojne ličnosti za koje današnji dominantni tok hrvatske kulture drži da su od suštinske vrednosti, Krleža je prozreo kao suštu beznačajnost, i obratno: ono što je danas marginalizovano, Krleža ima u vidu kao najviše vrednosti umetnosti i čovečnosti. Krležin poduhvat se prema dominantnoj struji savremene hrvatske kulture nalazi kao razlika između perspektive i jednodimenzionalnosti, pre svega, klerikalizovane jednodimenzionalnosti, kao razlika između prosperiteta i povesnog bespuća.
Čovek je čovek u onoj meri u kojoj ostvaruje sebe kao kritički misleće društveno biće, držao je Krleža. To biće se da provincijalizovati kao što se provincijalizovati da i čitava zajednica, čitava nacionalna kultura, politika i književnost. No, čovek je biće koje se usuđuje da, po cenu ne samo sopstvene udobnosti nego i života, živi svetski život i otvoreni duh, uprkos i usred provincijalnosti iliti idiotizacije zajednice u kojoj živi, s kojom i protiv koje jeste.
Na ovom kratkom putovanju kroz udaljene predele stigli smo do zaključka. Zašto je Krleža najznačajniji hrvatski pisac? Krleža koji jeste sve ono što dominantna hrvatska književnost danas nije. I ptičice na grani, u zajednici sa nacionalističkim bardovima, odgovoriće: "Pa, naprosto stoga što je genijalan pisac." I zato što je erudita koji erudiciju pretvara u pesničku igru. To jeste bitna karakteristika, taj neobični Krležin talenat, to jeste uslov bez kojeg se ne može biti veliki pisac, ali, ostajemo bez odgovora na pitanje ukoliko ne odgonetnemo koji to motivi vode taj snažni talenat, tu igru i istraživanje, kuda ga vode i kamo ga upućuju.
Dakle, Krleža je najznačajniji hrvatski pisac jer je njegov književni opus svetskopovesni i oštro kritičkoistorijski, jer je jugoslovenske provenijencije, antiklerikalan i ateistički, humanistički, dijalektički, utopijski i, ne na samom kraju, komunistički. Paradoksalan zaključak, zar ne?
danas
Pođimo od činjenice koju danas priznaju svi, i glupi i pametni, neobrazovani i naobraženi, nacionalisti i jugofili! Ovo je, dakle, horski citat: "Krleža je najznačajniji hrvatski književnik." Zašto? Budimo precizni u odgovoru!
Zato što bitak hrvatske kulture i uljudbe nalazi sebe najpunije u bitku književnog Krležinog opusa.
U biti, hrvatska kultura danas nema svoje suštine bez svesti o Krležinoj poetici. Zaboravljajući ideje i prosedee Krležinog književnog dela, hrvatska kultura zaboravlja sopstvenu suštinu i gubi iz vida horizont vlastite budućnosti. Utemeljenje modernosti, ako hoćete, secesionizma hrvatske kulture nalazi se u temelju Krležinog dela i eksperimenta, upravo u njegovoj dijalektičkoj metodi, koja otkriva neprestani dijalog prošlosti i budućnosti - onog što je bilo, i kako je bilo, i onoga što još nije, ali može biti, a vrednost čijeg potencijalnog dolaska zavisi i od istinitosti analize političkih i kulturnih događaja, i od smelosti umetničke fantazije, kojoj je bit utopija.
Ali, ali... kako danas u Hrvatskoj govoriti o delu "najznačajnijeg hrvatskog književnika" živo i u dijalogu s njim, ukoliko savremena hrvatska kultura čak i ne upotrebljava termine dijalektika i utopija, koji su ključni za Krležino umeće pevanja i mišljenja, koliko i pojmovi humanizam i socijalizam, ali i pojam jugoslovenstva, pojam komunizma i, neizostavno, ateizma, koji su danas u Hrvatskoj i evropskoj kulturi proskribovani, a bez kojih Krleže nema ni u tragovima, jer je njegovo delo, naime, napeta borba za rad upravo tih pojmova i za stvarnost u kojoj oni reflektuju svoj smisao. Ukratko, bez tih ideja, pojmova i pojava, za Krležu nema ni misli o slobodi i kulturi.
Miroslav Krleža u hrvatsku književnost za dvadeset i prvo stoleće uvodi svetsku perspektivu, tako da ono što je i danas živo i majestetično, estetsko i moralno u savremenoj hrvatskoj književnosti, jednom rečju - perspektivno, ne gubi iz vida vektor jasnog i razlučujućeg Krležinog pogleda u prošlost i, u perspektivi, ka budućnosti.
U svojoj ingenioznoj sposobnosti uvođenja svetske perspektive u nacionalne pojmove, pojave i poglede, mnogi događaji i brojne ličnosti za koje današnji dominantni tok hrvatske kulture drži da su od suštinske vrednosti, Krleža je prozreo kao suštu beznačajnost, i obratno: ono što je danas marginalizovano, Krleža ima u vidu kao najviše vrednosti umetnosti i čovečnosti. Krležin poduhvat se prema dominantnoj struji savremene hrvatske kulture nalazi kao razlika između perspektive i jednodimenzionalnosti, pre svega, klerikalizovane jednodimenzionalnosti, kao razlika između prosperiteta i povesnog bespuća.
Čovek je čovek u onoj meri u kojoj ostvaruje sebe kao kritički misleće društveno biće, držao je Krleža. To biće se da provincijalizovati kao što se provincijalizovati da i čitava zajednica, čitava nacionalna kultura, politika i književnost. No, čovek je biće koje se usuđuje da, po cenu ne samo sopstvene udobnosti nego i života, živi svetski život i otvoreni duh, uprkos i usred provincijalnosti iliti idiotizacije zajednice u kojoj živi, s kojom i protiv koje jeste.
Na ovom kratkom putovanju kroz udaljene predele stigli smo do zaključka. Zašto je Krleža najznačajniji hrvatski pisac? Krleža koji jeste sve ono što dominantna hrvatska književnost danas nije. I ptičice na grani, u zajednici sa nacionalističkim bardovima, odgovoriće: "Pa, naprosto stoga što je genijalan pisac." I zato što je erudita koji erudiciju pretvara u pesničku igru. To jeste bitna karakteristika, taj neobični Krležin talenat, to jeste uslov bez kojeg se ne može biti veliki pisac, ali, ostajemo bez odgovora na pitanje ukoliko ne odgonetnemo koji to motivi vode taj snažni talenat, tu igru i istraživanje, kuda ga vode i kamo ga upućuju.
Dakle, Krleža je najznačajniji hrvatski pisac jer je njegov književni opus svetskopovesni i oštro kritičkoistorijski, jer je jugoslovenske provenijencije, antiklerikalan i ateistički, humanistički, dijalektički, utopijski i, ne na samom kraju, komunistički. Paradoksalan zaključak, zar ne?
danas
